Dubbelfuncties: de multitaskers van de energietransitie
Here’s the thing: we leven met zo’n 17 miljoen mensen op ons (hele) kleine stukje aarde. Het oppervlak dat we hebben, moeten we efficiënt gebruiken. Landbouw, steden en industrie hebben allemaal succesvol een plaats gekregen in Nederland. Maar nu we voor de energietransitie staan, moet ook hernieuwbare energie een plaats krijgen. Maar is die ruimte er wel? Moeten we concessies doen? Om duurzame energie een plaats te geven zullen we omgeving, techniek en innovatie efficiënt moeten combineren: multitasken dus. En dat kan met dubbelfuncties.
In 2019 kondigde het kabinet een pakket maatregelen aan om de CO2-uitstoot te verminderen. Hiervoor werd de Klimaatwet in het leven geroepen, die vaststelt met hoeveel procent Nederland de uitstoot moet terugdringen, en het bijbehorende Klimaatakkoord. Zo wil Nederland een bijdrage leveren aan het beperken van klimaatverandering.
Eén van deze maatregelen is de inzet van hernieuwbare energiebronnen. In Europees verband is afgesproken dat in 2020 14% van het energieverbruik in Nederland uit hernieuwbare bronnen moest komen. Daar lieten we helaas een flinke steek vallen: Nederland behaalde in 2020 maar 8,7% duurzame energie en moest groene energie elders inkopen om boetes en een dwangsom te voorkomen. Wat is ervoor nodig om het doel wél te halen?
Zonne-energie is onmisbaar
Zonne-energie is onmisbaar in deze missie. Maar waar wek je die op? Dat is een punt van discussie. Je komt regelmatig krantenkoppen tegen die vragen om minder zon op land en meer zon op dak. ABN AMRO onderzocht hoeveel Nederlanders zich zorgen maken over klimaatverandering. 82% van de Nederlanders vindt dat er actie nodig is, en 56% vindt dat duurzaamheid hoog op de politieke agenda moet staan. Toch ziet men het landschap en de achtertuin liever niet veranderen.
Zon op dak is een populaire optie: een dubbelfunctie die geen plek opeist in de natuur. Met de Zonneladder, een voorkeursvolgorde voor locaties van zonnebronnen, kreeg zon op dak een voorkeurspositie. Grootschalige zonne-energie op land heeft een lagere plaats op de ladder, maar toch kunnen we niet zonder. Met alleen zon op dak gaan we onze doelen niet halen, hoewel 93,5% van de Nederlandse daken nog ruimte biedt. Uitdagingen rond eigenaarschap of te zwakke dakconstructies maken dit geen eenvoudige klus. Zo zou 75% van de staldaken versterkt moeten worden om zonnepanelen te kunnen dragen.
Zonnebronnen op de grond: dubbelfuncties
Reden om te kijken naar de grond dus, en hier ook dubbelfuncties te creëren. Hoe? Door deze zonnebronnen zoveel mogelijk toe te passen op locaties die net als het dak een extra functie kunnen dragen. De Regionale Energiestrategieën (RES) noemen dit veelbelovende meekoppelkansen. Met voldoende creativiteit, intrinsieke motivatie en bewustwording ontstaan er zonne-energieprojecten die meer opleveren dan alleen groene stroom.
Een goed voorbeeld hiervan is een zonne-energieinstallatie boven zachtfruit, zoals aardbeien en frambozen. Hier leveren de zonnepanelen groene stroom én ze beschermen de gewassen tegen de steeds extremer wordende weersomstandigheden. Of denk aan zonnecarports, die auto’s en motoren mooi overdekken.
Drijvende zonneparken
Maar in Nederland bieden niet alleen daken en grond ruimte voor slimme dubbelfuncties met zonne-energie. Ruim 19% van het Nederlandse oppervlak bestaat uit water: genoeg veelbelovende, grote oppervlakken. Voor de toepassing van duurzame energie wordt met name gekeken naar industriële wateren, zoals een zandwinplas.
Het drijvende zonnepark op de Bomhofsplas in Zwolle is hier een mooi voorbeeld van. Door de zandwinplas te combineren met zonnepanelen is heeft de plas een dubbelfunctie gekregen. Het park is het grootste drijvende zonnepark van Europa, maar het lokale karakter maakt het park dé verwezenlijking van het Klimaatakkoord. Het drijvende zonnepark is in lokaal eigendom, waardoor de Zwollenaren profiteren van de energie die opgewekt wordt.
Financiering van dubbelfuncties
Is dit een goedkope oplossing? Nee. Dubbelfuncties kosten meer dan een zonnepark op een stuk land. Dit staat haaks op de wensen die we als land uitspreken in het Klimaatakkoord: de overheid stuurt namelijk aan op zo goedkoop mogelijke opties, zoals grootschalige zonne-energie op land. Deze zonneparken zijn nou eenmaal nodig om onze doelen te kunnen halen.
Als we optimaal rekening willen houden met mens, milieu en natuur, zullen dubbelfuncties, zoals beschreven in de RES, het nieuwe normaal moeten worden. De financiering van dubbelfuncties moet makkelijker worden om écht het goede te kunnen doen. Subsidiebeleid én de Zonneladder moeten dit stimuleren.
Dubbelfuncties moeten dus een grotere rol gaan spelen in onze energietransitie. Het maakt een locatie duurzamer, rendabeler en levert een stuk meer draagvlak bij de omwonenden. Wanneer we met creativiteit en motivatie op zoek gaan naar kansen, dan biedt zelfs ons kleine land meer dan voldoende ruimte: waar een wil is, is een weg.