"Wij creëren geen nieuwe natuur, maar wel meer leven"
Rosanne Bevers,
Hoe zit het met de biodiversiteit onder zonnepanelen?
Het ene duurzame doel kan het andere bijten. Zonneparken zijn goed voor de energietransitie, maar hoe zit het met biodiversiteit onder zonnepanelen? Is er leven mogelijk onder een glazen dak van zonnepanelen?
Met deze vragen in mijn hoofd kom ik in Zwolle, waar Rosanne Bevers, business development manager bij GroenLeven, mij oppikt. Het zonnepark bij Appelscha waar we naartoe gaan is slecht bereikbaar met openbaar vervoer. Samen in de auto hebben we meteen een uur om het thema door te nemen. Onderweg passeren we een weiland vol zonnepanelen. “Dat kan niet een park van ons zijn”, zegt Bevers stellig. “Die panelen staan veel te dicht op elkaar. Bij ons moet er minimaal 2 meter tussen zitten, bij voorkeur zelfs 3 meter. Omdat de grond anders verstikt.”
Innovatie in zonneparken
Het zonnepark waar we heen gaan is met 16 hectare relatief klein. Het park staat er sinds 2018: dat maakt het één van de oudste zonneparken van GroenLeven. Zo zie je maar hoe snel de ontwikkelingen gaan. Bevers is politicoloog en leerde de energiesector kennen tijdens haar vorige baan bij netbeheerder Liander. Nu ontwikkelt ze zonneparken voor GroenLeven. Voor haar de ideale baan: Bevers heeft een passie voor de natuur en het bevorderen van biodiversiteit. “Het stond in mijn vacature en was de reden dat ik bij GroenLeven wilde werken.”
Samen met andere ontwikkelaars en branchevereniging Holland Solar startte GroenLeven in 2020 een onderzoek met de vraag: hoe kunnen zonneparken de biodiversiteit en bodemkwaliteit verbeteren? Het onderzoek moet binnen vier jaar een Ecocertified Solarlabel opleveren. “Wat mij betreft is het zon op dak, daarna zon op land in combinatie met natuur. Mijn droom is dat we alle parken ecologisch gaan beheren. Die zonnepanelen liggen er voor 25 jaar. Zou zonde zijn als we ze niet inzetten voor het verbeteren van de natuur”, zegt Bevers.
Hoe houd je bij de aanleg van een zonnepark rekening met biodiversiteit?
“Het meest bepalend is hoe lichtdoorlatend de panelen zijn. Glaspanelen bijvoorbeeld laten 6 tot 9 procent licht door. Dat levert ook onder de rijen genoeg licht op voor planten om te groeien. Ook de opstelling speelt mee. Staan de panelen naar het zuiden gericht dan is dat gunstiger voor de biodiversiteit dan een gesloten oost-west opstelling. Ook de hoogte van de panelen, hoe schuin ze staan en in hoeverre ze regenwater doorlaten, maakt verschil. We werken nu met klik-in systemen. Daarin zitten stroken die water doorlaten. En water plus licht is leven.”
Voor een gezonde biodiversiteit onder zonnepanelen is ook een goede bodemkwaliteit belangrijk. Zonneparken worden vaak gebouwd op voormalige landbouwgrond. “Die is heel stikstofrijk”, zegt Bevers. “Dat kan, door ieder jaar te maaien en af te voeren, in twintig jaar tijd schrale grond worden. Maar dan is het daarna voor de boer niet meer te gebruiken als landbouwgrond. Landbouwgrond is gemiddeld vier à vijf keer zoveel waard als natuurgrond. Dat gaat geen boer doen want dan vernietigt hij zijn hele kapitaal. Wij gaan daartussenin zitten.”
Bodemverbetering: afplaggen en inzaaien
“Het duurt jaren voordat op landbouwgrond vanzelf weer inheemse plantensoorten gaan groeien. Om dat proces te versnellen gaan we een paar jaar verschralen. Dat kun je doen door er een bodemlaag af te halen, ook wel afplaggen genoemd, voordat de panelen erop komen. Of door een aantal jaren te maaien en afvoeren. Van het maaisel kan bokashi gemaakt worden: gecomposteerd maaiafval, dat geschikt is als mest omdat het stikstof bevat.”
Daarna zaait GroenLeven bloemen- en kruidenmengsels in die thuishoren in het gebied. “Voor een derde van de 25 bestaande parken maken we samen met een hovenier een plan. Een ecoloog van Faunax in Leeuwarden houdt de telling bij.” En hoewel veel ecologen niet geloven in deze vorm van natuurherstel is alles wat GroenLeven nu doet meegenomen, vindt Bevers. “Er is veel te winnen, ook zonder een super verschraalde heidegrond. Wij creëren geen nieuwe natuur maar wel meer leven.”
Wat kost het om de biodiversiteit te herstellen en hoeveel geld reserveert GroenLeven daarvoor?
“Hoe duur het is ligt aan wat je doet. Speciale glas-glaspanelen laten meer licht door maar zijn duurder, net als het verbreden van de rijafstand. Ook het zaaien en maaien kost geld. En een park levert niet meer energie op doordat het ecologisch beheerd wordt. Maar wij willen gewoon goede parken hebben, ecologisch beheerd. En de nieuwe eigenaren aan wie we de parken verkopen, zoals energiecoöperaties en pensioenfondsen, willen dat ook.”
Na een uurtje rijden komen we aan bij het park, dat verscholen ligt achter een hoge met brem begroeide wal. Daarachter gaan 36.000 panelen schuil. “Ik zie een oase van rust waar we een heleboel moois kunnen maken”, zegt Vincent Douwes, asset manager bij GroenLeven. Hij is verantwoordelijk voor het onderhoud van tien parken en honderd zonnedaken. “Ik ben van huis uit vogelaar. Ik bestudeer vogels over de hele wereld. En dat heeft zich uitgebreid naar vlinders, insecten en eigenlijk alles wat in onze Nederlandse natuur leeft en groeit.”
Een weiland vol leven
“Ik word wel blij van wat ik hier zie,” zegt Douwes. “Natuurlijk staan er zonnepanelen. Maar vergeleken met een weiland vol Engels raaigras en koeien zit het hier vol leven. Een paar weken terug stikte het hier van de spinnen, dus er was flink wat te eten. Dus waren er ook veel vogels en libellen, want die eten weer die spinnen.”
Zonder rust geen natuur. En hier komt niemand. Dankzij de wal rondom het park heerst er een serene stilte. Onze laarzen plonzen door het water. Aan de noordkant van het park bestaat de grond uit stikstofrijke leem, waardoor er een soort moeras is ontstaan. “Hier groeit waterpostelein, waterkers.” Douwes wijst naar de grond. “We hebben ook watermunt gehad, dat rook ontzettend lekker.”
Waterpoel voor amfibieën
“In Donkerbroek gaan we een poel graven van een paar vierkante meter aan de rand van het park”, zegt Bevers. “Dat is bedoeld voor kikkers, padden en salamanders, daar komen libellen op af. Dat doen we ook op het zonnepark Exloo in Drenthe. Daar komen poeltjes met microreliëf waardoor daar meerdere typen vegetatie kan ontstaan. En we zorgen voor verblijfplaatsen en schuilplekken voor dieren door stapels dood hout neer te leggen.”
Verderop wordt de grond droger. “Ten zuiden van trafo 6 (een elektriciteitshuisje, red.) gaan we heel kort maaien, dan omspitten en dan zaaien we een kruidenmengsel in”, zegt Douwes. “Tijd zal moeten uitwijzen of het zal werken. Tussen de panelen hebben we dit nog nergens geprobeerd. Maar de waterschappen hebben er wel al ervaring mee op de dijken.”
"Ik zie een oase van rust waar we een heleboel moois kunnen maken"
Vincent Douwes,
Niet toegankelijk voor bezoekers
De wal rondom het park is dichtbegroeid. “Hier aan de rand van het park in de berm zitten broeihopen van ringslangen”, zegt Douwes. “Daar overwinteren ze in en leggen ze hun eieren in.” Verderop bij het hek stuiten we op een wissel. “Dat is een weggetje dat gemaakt is door dieren. Het wordt gebruikt door de vos en de das en konijnen, egels, hazen.”
Het park is niet toegankelijk voor bezoekers. Juist het feit dat hier geen mensen komen, is gunstig voor de natuur. Rondom het zonnepark leven dassen. Hun burcht, met meerdere in- en uitgangen, is recent uitgebreid met een ingang in de wal rondom het zonnepark. Blijkbaar hebben de dieren het hier prima naar hun zin.
Op naar het Ecocertified Solarlabel
Het Ecocertified Solarlabel is er nog niet, maar het komt er snel als het aan Douwes en Bevers ligt. “We hebben nog veel meer duurzame energie nodig. Dat mag niet ten koste gaan van biodiversiteit onder zonnepanelen en het leven in de bodem”, zegt Douwes. “En ik ben ervan overtuigd dat het samen kan gaan”, vult Bevers aan. “Op de nieuwere parken kunnen we vanaf het begin met biodiversiteit aan de slag. Maar dat hebben we hier moeten leren.”
Dit artikel is geschreven door Sabine Sluijters voor Change.Inc.