Zuilen voor het duurzame dak bouw je niet zonder fundament
It giet it oan. De energietransitie en klimaatverandering worden steeds belangrijker in Nederland. Ons land is druk bezig plannen te maken en vertragende factoren in kaart te brengen. De tools? Hernieuwbare energiebronnen als zonne-energie en windenergie. De toolbox? Klimaatakkoord en de Regionale Energiestrategieën (RES’en). Maar het gaat nog niet snel genoeg: we lopen achter op onze doelstellingen. Gaan de regionale verduurzamingsplannen en landelijke coördinatie wel goed samen?
In 2019 kwam het Klimaatakkoord uit, naar aanleiding van de klimaatafspraken in Parijs op wereldniveau. Één van de afspraken in ons Klimaatakkoord: een opdeling van Nederland in dertig energieregio’s. Deze regio’s gingen onderzoeken waar en hoe ze het beste duurzame energie konden opwekken. De bevindingen, keuzes en het aanbod aan duurzame energie wordt beschreven in de Regionale Energiestrategieën (RES’en). Het gezamenlijke doel: minimaal 35 terawattuur aan duurzame energie opwekken in 2030.
Regionale verduurzamingsplannen
In 2020 boden de regio’s hun eerste concept-RES’en aan bij het kabinet. In de eerste maanden van 2021 liet het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) de plannen doorrekenen. Dit om te kijken of de regio’s de doelen van het Klimaatakkoord wel konden halen met hun ideeën. Wat bleek? De regio’s zijn allemaal bereid om op grote schaal duurzame energie op te wekken. Bij elkaar opgeteld leidden de plannen tot een hernieuwbare energieproductie van 52,5 terawattuur. Een verdere verkenning leverde een inschatting van 31,2 tot 45,7 terawattuur in 2030 op.
Toch was de conclusie minder positief dan het op het eerste oog leek. Doelen stellen is één ding, ze halen is een ander. Een groot deel van de aangeboden hernieuwbare energieproductie moet komen uit bestaande installaties of projecten waarvoor de middelen al beschikbaar waren. De andere helft bestaat uit ambities die nog concreet gemaakt moeten worden. Of deze haalbaar zijn is nog maar de vraag volgens het PBL. Onzekerheden rond ruimtegebruik, draagvlak, efficiëntie van energiesystemen en de benodigde investeringen in het elektriciteitsnet zijn een hindernis. Iets dat inmiddels vaker voorkomt dan ons of het klimaat lief is.
Hogere klimaatdoelen
Daar komt bij kijken dat de klimaatdoelen verhoogd moeten worden. Deze druk komt van alle kanten. Europa verhoogt de doelen, er moeten extra maatregelen komen om niet gehaalde doelen van 2020 aan te pakken. Ook de jongere generatie laat tegenwoordig haar stem meer horen, zo bleek uit een interview met Dagmar de Wilde, Jong RES. Want de volgende generaties moeten niet hoeven opdraaien voor de remmende voeten van tegenwoordig.
Laten we ook niet vergeten dat nu niet inzetten op duurzame energie ons jaarlijks veel geld gaat kosten. Om een Europese boete te voorkomen, moeten we dan duurzame energierechten uit het buitenland kopen. Laat staan de 4.800 miljard dollar schade door klimaatverandering, die voor de rekening van armere landen zal komen. Dat geld kunnen we beter besteden aan duurzame projecten in ons eigen land.
Op naar RES 1.0
Alle RES-regio’s kregen de taak om de concept-RES’en uit te schrijven tot de RES 1.0. Hierin staan concrete plannen over hoeveel zonne- en windenergie de regio’s gaan opwekken, hoe en waar. Voor 1 juli 2021 moesten deze RES’en 1.0 aangeboden worden aan het Nationaal Programma RES. De regio’s hadden de kans om hun aanbod van duurzame energie ten opzichte van de conceptversies te verhogen. In sommige regio’s lukte dit. Zo verhoogde regio West-Overijssel het bod met 60% meer zonnepanelen op daken dan oorspronkelijk gepland. Andere regio’s hielden vast aan hun oorspronkelijke plannen, zoals Friesland, dat sceptisch is over de komst van zonne-energie in de regio.
De vraag blijft of het geboden aandeel hernieuwbare energie genoeg zal zijn voor een duurzame toekomst. 35 terawattuur is niet genoeg. Stuurgroep Extra Opgave berekende dat er minimaal 45 terawattuur extra opwek nodig zal zijn in de toekomst. Zoveel is alleen al nodig voor de groeiende vraag naar energie vanuit de industrie- en waterstofsector. Hoe je het ook wendt of keert, met de huidige koers gaan we de doelen niet halen.
Hoe gaan we regionale verduurzamingsplannen realiseren?
Is het aan de dertig energieregio’s om de klimaatdoelen haalbaar te maken? Zij spelen een belangrijke rol, maar sommige obstakels moeten opgelost worden met landelijk beleid. De RES’en zijn de zuilen die het duurzame dak gaan dragen. En die zuilen bouw je niet op open grond, die bouw je op een goed fundament. Een fundament dat de energietransitie versnelt en de RES’en uitvoerbaar maakt. Maar dat fundament is nog wankel.
Lange vergunningstijden, veel discussie en debat waarbij veel beren op de weg gezien worden. Tijd voor het nieuwe kabinet om proactief op het gas te trappen. Bijvoorbeeld door netbeheerders meer ruimte te geven, bouw aan te passen voor zon op dak of vergunningstijden voor uitbreiden van het net in te korten. De wapening ligt er, maar het beton moet nog gegoten worden.